Ấn phẩm "Hương Máu" là tập truyện ngắn lịch sử của nhà văn Nguyễn Văn Xuân được nhà xuất bản Trường Sơn ấn hành lần thứ nhất năm 1969. Ấn bản đang lưu giữ tại Quán Sách Mùa Thu có tình trạng rất đẹp, Sách còn nguyên bìa, gáy, số trang đầy đủ, lõi sách chắc chắn. Sách là ấn bản đặc biệt giấy trắng, dày. Sách có thủ bút và chữ ký của ông Thái Bạch.
Truyện ngắn Hương máu được lấy làm nhan đề cho cả tập truyện, có bốn cái chết được nhà văn tập trung miêu tả, thì có tới ba cái chết của các thủ lĩnh, chiến tướng của phong trào Nghĩa Hội vùng Quảng Nam đến Bình Định. Cái chết của ông Phan Bá Phiến uống thuốc độc tự vẫn trước mặt toàn thể bá quan văn võ của Nghĩa Hội, các quan chức địa phương dự và dân chúng được diễn ra trong buổi lễ trọng đại. Trong buổi lễ ấy, ông Hường (Nguyễn Duy Hiệu) và ông Phan, hai vị thủ lĩnh của phong trào Cần Vương tuyên bố đã đến giai đoạn thoái trào, đã thất bại, “đại cuộc đã hỏng”. Họ quyết định giải tán Nghĩa Hội vì không muốn người của Hội phải chết thêm nữa, họ muốn gìn giữ lực lượng, để phát triển phong trào theo một hướng khác phù hợp hơn trong thời đại mới. Ông Phan là người ghi chép và giữ tất cả các loại giấy tờ, danh sách hội viên, nên ông đốt đi và chết ngay trong đại lễ này để tất cả các hội viên ở ba tỉnh tin tưởng là không ai còn bằng chứng tố cáo những người theo Nghĩa Hội. Cái chết của ông Phan gây xúc động mãnh liệt cho những người có mặt. Khi ông Phan ngã xuống, ông Hường đỡ lấy xác, thì một người đã thét lên: “Phan đại nhân! Tôi nguyện sẽ giết hết, giết hết chúng nó để trả thù cho ông! Một tiếng “Giết hết” như gầm, như thét đáp ứng lại từ hàng các quan văn võ, quân lính đến cả dân chúng già trẻ tụ tập tới xem” [3, tr.47]. Và như vậy, một người ngã xuống sẽ có hàng trăm, hàng ngàn người đứng lên chống giặc cứu nước. Đây là truyền thống đã trở thành một hằng số, thành nét đặc trưng nhất trong giá trị tinh thần người Việt, mà sau cái chết của ông Phan thì ngọn lửa âm ỉ ấy đã bùng cháy lên trong tâm trí mọi người.
- VŨ ĐÌNH ANH-
