Vũ Ngọc Phan (1902-1987) là nhà văn, nhà nghiên cứu văn học hiện đại và văn học dân gian Việt Nam. Trong những năm đầu cầm bút, ông còn có bút danh là Chỉ Qua Thị.
Vũ Ngọc Phan sinh ngày 08/09/1902 tại Hà Nội. Nguyên quán là làng Đông Lão, xã Đông Cửu, huyện Gia Lương, tỉnh Bắc Ninh. Xuất thân từ một gia đình nhà nho nghèo, thuở nhỏ, ông theo cha đến Hưng Yên và theo học chữ Hán. Từ năm 1920 đến năm 1929, Vũ Ngọc Phan chuyển sang học tiếng Pháp tại Hà Nội, đỗ tú tài Pháp ở tuổi 27. Song với năng khiếu văn chương và tư tưởng tự do, ông không thích gò mình vào cuộc sống công chức nên đã chọn nghề dạy học tư, viết báo, viết văn và dịch sách.
Từ năm 1929 đến nửa đầu những năm 1940, Vũ Ngọc Phan cộng tác với nhiều tờ báo, tạp chí đương thời như các tờ: Pháp-Việt, Văn học, Nhật Tân, Phổ thông bán nguyệt san, Trung Bắc tân văn, Sông Hương.... Ngoài ra, ông còn từng là Chủ bút tờ Tuần báo Hà Nội tân văn, và là người chủ trương lập Nhà xuất bản Hà Nội.
Năm 1945, ông tham gia Tổng khởi nghĩa. Cách mạng tháng Tám (1945) thành công, Vũ Ngọc Phan cộng tác với tạp chí Tiên phong của Hội Văn hóa cứu quốc. Lần lượt, ông trải qua các chức vụ sau:
- Phó chủ tịch Đoàn văn nghệ Bắc bộ Việt Nam (tháng 12 năm 1945)
- Tổng thư ký Ủy ban vận động Hội nghị Văn hóa toàn quốc (tháng 11 năm 1946)
- Ủy viên thường trực Đoàn văn hóa kháng chiến liên khu IV (1947-1951)
- Ủy viên Ban nghiên cứu Văn Sử Địa (1951-1953)
Sau kháng chiến chống Pháp (1946-1954), Vũ Ngọc Phan tiếp tục công tác ở Ban Văn Sử Địa. Từ năm 1957, Vũ Ngọc Phan trở thành hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam. Năm 1959, khi Tổ văn học của Ban nghiên cứu Văn Sử Địa tách ra thành lập Viện Văn học, Vũ Ngọc Phan về công tác tại Viện, trở thành tổ trưởng tổ văn học dân gian (nay là phòng văn học dân gian và phòng văn học các dân tộc ít người) của Viện Văn học. Sau đó, Vũ Ngọc Phan được bầu làm Tổng thư ký, phụ trách cơ quan Hội Văn nghệ dân gian tại Đại hội Văn nghệ dân gian lần thứ nhất năm 1966.
Vũ Ngọc Phan mất ngày 14/06/1987 tại Hà Nội, hưởng thọ 85 tuổi.
- Các tác phẩm:
- Ký sự, nghiên cứu:
- Trên đường nghệ thuật (tiểu luận, 1940)
- Nhìn sang láng giềng (ký sự, 1941)
- Thi sĩ Trung Nam (thi thoại, 1942)
- Nhà văn hiện đại (4 tập, 1942-1945)
- Con đường mới của thanh niên (nghiên cứu, 1944)
- Chuyện Hà Nội (bút ký, 1944)
- Những trận đánh Pháp (ký sự lịch sử, 2 tập, 1946)
- Sống ở muôn loài (biên soạn, 1946)
- Truyện cổ tích Việt Nam (sưu tầm, tuyển chọn, 1955). Từ lần in thứ ba (1957) đổi tên thành Truyện cổ Việt Nam.
- Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam (sưu tầm, nghiên cứu, 2 tập, 1956), được tái bản nhiều lần.
- Những năm tháng ấy (hồi ký, 1987)
- Dịch, phóng tác:
- Lâu đài họ Hạ (dịch tiểu thuyết của E.T.A. Hoffmann)
- Chọn bạn tình (dịch tiểu thuyết của E.T.A. Hoffmann)
- Châu đảo (dịch tiểu thuyết của Robert Louis Stevenson)
- An-na Kha-lệ-ninh (dịch tiểu thuyết Anna Karenina của Lev Tolstoy)
- Y-vân-hoa (dịch tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott)
- Tiểu nhiên và Mị Cơ (dịch tiểu thuyết Tristan và Iseut theo phóng tác của Joseph Bédier)
- Mưu đàn bà (phóng tác truyện Ả rập theo bản dịch của Mac-rus)
- Tấm gương nhỏ (dịch truyện dân gian Nhật Bản và Ả Rập)
- Người Xô viết chúng tôi (dịch tác phẩm của Boris Polevoy)
- Ngoài ra, ông còn soạn chung bộ “Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam” (Quyển I, 1957; Quyển V, 1960), làm Chủ biên bộ “Truyện cổ dân gian các dân tộc Việt Nam” (1961) và bộ “Hợp tuyển văn học Việt Nam” (1972).
- Năm 2010, Nhà xuất bản Văn học cho in Vũ Ngọc Phan toàn tập, gồm 5 tập (không bao gồm truyện dịch và phóng tác).
